باغـهای باصفا و درختزارها و جویبارها و چشمه سارها از دیرباز مورد
دلبستــگی مـا ایرانیـها بوده و مردم این سرزمـین همواره به طبیعت و درخت و
گل و سبزه عشق می ورزیدند و شهرهای تاریخی ایران نیز همواره پذیرای حضور
باغ در اشکال گوناگون خود بوده‌اند، بطوریکه نحوه حضور و ظهور باغ در شهر
دارای ابعاد بسیار متفاوتی است و در هر کجا بسته به محیط، اقلیم و فرهنگ
شکل خاصی را پذیرفته است.
از آنجا که گستره باغ ایرانی تنها به تک باغها خلاصه نمی‌شود و میتوان
ابعاد متفاوتی از حضور این پدیده در زندگی خصوصی و جمعی ایرانیان بر شمرد و
از آنجا که مقیاس باغ ایرانی از حیاط کوچکترین خانه‌ها تا مقیاس شهر،
پایتخت‌هایی چون اصفهان عهد صفوی جلوه می‌نماید، از این رو جایگاه باغ در
شهرهای ایرانی از اهمیت خاصی برخوردار است، چند نمونه از باغهای تاریخی و
مشهور سرزمین مان ایران را به شما دوستان معرفی می شود.
آشنایی با باغ های مشهور ایران ( +عکس)
باغ ارم شیراز به عنوان مکانی دیدنی و تفریحی مورد بازدید گردشگران قرار
میگیرد. شیوه معماری عمارت باغ ارم که در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه
قاجار بنا گردیده با ویژگیهایی که دارد همچون سایر بناهای همانند آن دوره
پیروی از اسلوب معماری زندیه و صفویه است. موقعیت باغ ارم در شمال غربی
شیراز در خیابان ارم قرار دارد. به طوری که از اسناد تاریخی بر می‌آید، این
باغ تا سال ۱۳۲۵ ه.ش. در خارج شهر شیراز و در سمت شمال غربی آن واقع بوده و
اطراف آن بیابان و رودخانه و سنگلاخ بوده است.
با گسترش شهر شیراز، به تدریج این باغ در داخل شهر و در شمال غرب آن قرار گرفت و هم اکنون با گسترش بیشتر شهر شیراز به سمت غرب، این باغ در شمال شهر شیراز قرار گرفته است. باغ ارم از ضلع شمال غربی به بلوار دانشجو (خیابان آسیاب سه تایی)، از شمال شرقی به بلوار ارم و در رأس شمالی به میدان ارم محدود می گردد. این باغ در دامنه کوه آسیاب سه تایی قرار داشته و در حدود ۳-۲ کیلومتر تا کوه معروف بابا کوهی، در شهر شیراز فاصله دارد.
باغ جهان‌نما یکی از کهن‌ترین باغهای شیراز است و در نزدیکی آرامگاه حافظ که در دوران گذشته جزء صحرای جعفرآباد و مصلی بوده واقع شده است. در دوره سلسله آل مظفر و آل اینجو این باغ و دشت زیردست حوالی آن سرسبز و بسیار آباد بوده است. به دو دشت جعفرآباد و مصلی که همواره پوشیده از باغهای جان نواز و روح‌افزا بوده در اشعار حافظ شیرازی اشاره شده است و از صفا و سرسبزی آن سخن به میان آمده است.
باغ جهان‌نما در هنگام اقامت تیمور گورکانی در شیراز، همچون سایر باغ
های نامدار آن دوره مورد توجه واقع شده به طوری که همانند آن باغ را در
اطراف سمرقند هم احداث نموده و آن را جهان نما نامیده بود. باغ جهان‌نمای
شیراز در دوره صفویه نیز آباد و با اهمیت بوده است. موقعیت باغ جهان‌نما در
ضلع شرقی خیابان حافظ (دروازه قرآن) بالاتر از میدان حافظیه در شهر شیراز
واقع شده است.
شهر اصفهان به برکت وجود زاینده رود دارای باغهای متعدد و دشتهای سرسبز
بوده است. باغ شهر اصفهان از جمله باغ شهرهای ایران و نماینده تجربه‌ای
کامل در رابطه با طراحی شهری از حدود ۴۰۰ سال پیش از آغاز سلطنت صفویان در
اصفهان است و باغ چهلستون اصفهان، نمونه‌ای از یک باغ سلطنتی از دوره صفوی
است. باغ چهل ستون که بالغ بر ۶۷۰۰۰ متر مربع مساحت دارد در دوره شاه عباس
اول احداث شده و در وسط این باغ عمارت چهل ستون قرار دارد. در زمان شاه
عباس دوم در این بنا تغییرات کلی پدید آمد و تالار آینه و تالار هجده ستون و
دو اتاق شمالی و جنوبی تالار آینه و ایوان های طرفین سرسرای پادشاهی و حوض
بزرگ مقابل تالار با کلیه تزئینات نقاشی و آینه کاری و کاشی کاری دیوارها و
سقف ها به آن افزوده شده است.
باغ چهلستون درون شهر اصفهان و در شرق خیابان چهار باغ پایین و جنوب خیابان سپه و غرب میدان نقش جهان واقع شده است. باغ در بستر شهر و در میان سایر باغها شکل گرفته و به گونه‌ای استقرار یافته بود که امکان دسترسی به آن از سایر باغها میسر بوده است. مجموعه‌ای از این باغها که در امتداد چهارباغ شکل گرفته بودند یکی از شالوده‌های اصفهان عصر صفوی را شکل می‌دادند و نقش باغ چهلستون از این جنبه ممتاز است که حلقه پیوند دهنده این شالوده و شالوده دیگر شهری یعنی مجموعه نقش جهان بوده است.
باغ چهلستون در بستر شهری خود با دیوارهایی از محیط پیرامون خود مجزا
گشته و امروزه ارتباط آن با سایر عناصر شهری بسیار محدود گردیده و یا شاید
بتوان گفت از بین رفته است. ارتباط میان عناصر عمده شهری (میدان نقش جهان و
یا سایر بناهای عمومی تاریخی) هم از نظر عملکردی هم از نظر منظر شهری،
درگذشته وجود داشته که ساختار شهری را به روشنی تعریف می‌نموده است. هم
اکنون ارتباط میان میدان نقش جهان و باغ چهلستون دیگر وجود ندارد. درگذشته
به کمک فضاهای کوچک سرپوشیده میانی، مانند ورودی‌ها و ملحقات این ارتباط
وجود داشته است. باغ چهلستون در گذشته نه تنها در ساختار کلی شهر مفهوم
روشنی داشته بلکه خود نیز از نمود و جلوه ویژه‌ای برخوردار بوده است.
باغ گلشن یکی از باغهای قدیمی شیراز است. این باغ در دوره صفویه از باغهای
آباد و مهم شیراز و محل نزول پادشاهان بوده است. یعقوب خان ذوالقدر حکمران
فارس در زمان شاه عباس صفوی، در قسمتی از اراضی این باغ قلعه‌ای محکم ساخته
و برای بنای این قلعه سنگهای گورستان جعفرآباد و مصلی را به کار برده است.
پس از صفویه این قلعه ویـران شد و این باغ، سـال ها رونق و آبادانی خود را
از دست داد. در سال ۱۸۶۳م (۱۲۸۴ ه.ق) میرزا علی محمد خان قوام‌الملک عمارت
و باغ فعلی را احداث نمود. وی برای آبیاری درختان باغ کاریز لیمک را که در
قصر قمشه بود خریداری کرد.
در آن دوره که معاصر حکومت قاجاریه است، باغ گلشن یکی از زیباترین باغ های
شیراز به شمار می رفته است. دور این باغ حصاری از چینه گل کشیده و انواع
درختان میوه به جز نارنج و خرمالو در آن کاشته بودند. همچنین خیابان هایی
با ردیف درختان سرو و صنوبر و چنار و بید و عرعر و آبشارهای سنگی با آب
جاری و دائمی در باغ احداث کرده بودند. در دو جانب آبشارها، گیاهان مرغ و
چمن کاشته بودند. حوضی که در صحن عمارت این باغ بوده بازمانده سالیان
ویرانی باغ است.
باغ شاهزاده ماهان کرمان یکی از نمونه باغ تخت‌های ایرانی است که از شرایط
مساعد طبیعی ممتازترین بهره برداری را نموده است. باغ شاهزاده، ماهان در
عصر قاجار در دوران یازده ساله فرمانفرمایی عبدالحمید میرزا ناصرالدوله
(١٢٩٨ ه . ق تا ١٣٠٩ ه. ق) احداث گردید که با مرگ وی ساخت باغ ناتمام ماند.
محل استقرار این باغ در نزدیکی مقبره شاه نعمت الله ولی در دامنه ارتفاعات
جوپار است.
وجود خاک حاصلخیز، آفتاب لازم، وزش باد ملایم و نسیم و بالاخره دسترسی به آب (قنات تیگران) امکان ایجاد باغی در آن مقیاس را در گستره‌ای خشک و بی آب و علف، معجزه گونه فراهم ساخته است. باغ شاهزاده ماهان با وجود همه کیفیتهای طبیعی و مصنوع خود به خاطر دگرگونی شرایط سیاسی و اجتماعی دوران برای مدت طولانی خارج از سکنه و متروک ماند و دچار آسیبهای فراوانی گردید. خرابیهای وارد شده، کلیه قسمت های باغ را شامل می گردید. ویرانی ها شامل بناهای اصلی و همچنین محوطه باغ بوده است. باغسازی و عناصر شکل دهنده باغ نیز (مانند آبراهه‌ها، استخرها، پیاده روها و بالأخره طبیعت گیاهی باغ، نظیر درختان، کرت ها و بسترهای گلکاری) از این گزند در امان نبوده‌اند.
باغ شاهزاده ماهان در فاصله ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر کرمان و در فاصله
۶ کیلومتری شهر ماهان در مسیر جاده کرمان، بم در نزدیکی ارتفاعات جوپار
بنا گردیده است. این باغ در بستر کویر و در میان ارتفاعات جوپار و پلوار
شکل گرفته است. کوههای پربرف جوپار منظر زیبایی در محور اصلی باغ ارائه می
دهند که از ویژگی های خاص این منطقه است. ارتفاع این منطقه از سطح دریای
آزاد ۱۸۵۰ متر است و با توجه به این که باغ شاهزاده در دامنه کوه جوپار
قرار گرفته، از ارتفاع ۲۰۰۰ متر از سطح دریای آزاد برخوردار است.
باغ نیاوران در شمالی‌ترین نقاط شهر تهران و در دامنه رشته کوه های البرز
واقع شده، ارتفاع این منطقه نزدیک به ۱۸۰۰ متر از سطح دریاست. محوطه محصور
این مجموعه حدود ۱۲ هکتار است و در مجموع از پوشش گیاهی و فضای سبز مناسبی
برخوردار است. وجود اشجار و درختان کهنسال در این مجموعه نشان از قدمت و
تاریخ چندین ده ساله آن است. بناهای این باغ متعلق به دوره های قاجار و
پهلوی می باشد.
مجموعه فرهنگی، تاریخی نیاوران عرصه ای مشجر و محصور به شکل چند وجهی غیر منتظمی به وسعت ۱۲۲۳۵۰ متر مربع حدوداً ۲/۱۲ هکتار می باشد که سه کاخ (صاحبقرانیه)، (احمدشاهی) و (نیاوران) همراه با تعداد معتنابهی از بناها و فضاهای خدماتی، رفاهی را در میان دارد. از حیث موقعیت مکانی و سابقه استقرار، مجموعه را باید محدوده ای از توابع روستای قدیمی نیاوران محسوب نمود. روستای مذکور اگرچه همزمان با شکل گیری کاخ ییلاقی صاحبقرانیه در مقیاسی محدود رو به آبادانی گذاشت اما همچنان حتی در دوره حکومت پهلوی اول، واجد ساختارهای روستایی بود.
